History of the World in Six Glasses [Altı Bardakta Dünya Tarihi] kitabının yazarı Tom Standage, Batı Avrupa’da ilk kahvehanenin ticaret merkezi olan bir şehirde değil, bir üniversite şehri olan Oxford’da, 1650 yılında açıldığını söyler (2005:157-8). Açan kişi Jacop isimli Lübnanlı bir Yahudi’dir (Pendergrast, 2010: 54). İki yıl sonra 1652’de Pasqua Rosée Londra’da ilk kahvehaneyi açar ve “The Vertue of Coffee Drinking [Kahve İçmenin Faydaları]” başlıklı reklamı afişini de bastırır.

Oxford şehrinde kahve popüler olmaya başladıkça ve kahve satan yerler çeşitlendikçe, üniversite yetkilileri kahvenin tembelliği teşvik ettiğini, üniversite mensuplarını kampüsten ve derslerinden uzaklaştırdığını düşünerek kahvehanelere gidişi kısıtlamaya çalışırlar. Kahvehane karşıtları, kahvenin öğrenme sürecini gerilettiği iddialarını bile yayarlar. Ancak hem kahve hem de kahvehane hakkında yanılmaktadırlar. Entelektüel faaliyetlere ket vurmak şöyle dursun, kahve düşünce süreçlerini teşvik etmektedir; kahvehaneler de akademik ve entelektüel tartışmalar için dönemin rağbet gören mekânlarıdır (Standage, 2005: 116).

Londra’da ilk kahvehaneyi açan Pasqua Rosée hakkında literatürde çelişik bilgiler ve yanlış tercümeler bulunmaktadır. İsmi bazı kaynaklarda Paşa Rıza olarak Türkçeleştirilen, Pasqua Rosée’nin, Oxford Dictionary of National Biography [Oxford Ulusal Biyografi Sözlüğü]’ne göre, 17. yüzyılın başlarında Sicilya’nin Ragusa kentindeki etnik Rum topluluklarından birinde doğduğu tahmin edilmektedir. İzmir’e taşınan Rosée, 1651’de Levant bölgesinde ticaret ile uğraşan bir İngiliz olan Daniel Edwards ile tanışır ve onun için çalışmaya başlar. Bir Levanten olan Rosée, İngiliz tüccarlar ile Osmanlı Türkleri arasında aracılık yapmaya çok elverişli biridir. Edwards, 1651’de İzmir’den ayrılırken çalışanı olan Rosée’yi de beraberinde götürür. Edwards, Batı Asya’daki seyahatleri boyunca kahveye aşinalık kazanmıştır. Rosée sayesinde Londra’daki evinde de kahve içme alışkanlığına devam eder. Hatta iş çevresi, misafirleri ve arkadaşlarını da bu egzotik içecekle tanıştırır. Kahve, Edwards’ın çevresi arasında rağbet görmeye başlar. Artan talebe yetişebilmek için, Rosée nin halka açık bir alanda kahve satmasına karar verirler. Edwards, Rosée nin kilise bahçesindeki bir kulübede, halka kahve satacağı bir iş kurmasına yardım eder. Tabelasında Rosée’nin kafasının bir resmini taşıyan tezgâha benzer bu yapı, Londra’daki ilk kahvehanedir (Cowan, 2017). Rosée’nin işletmesinin ismi konusunda kesin bir kayıt bulunmasa da kimi kaynaklar bu yerin “Türk’ün Başı” olarak anıldığını belirtir. Bugün Londra’da, bu kahvehanenin konumunda bulunan bir tabelada, Londra’daki ilk kahvehanenin Pasqua Rosée’nin başının bir işaretinin bulunduğu bu yerde açıldığı söylenir (Atlas Obscura, t.y.).

Rosée, kahveyi halka tanıtma ve pazarlama açısından girişkendir. Yayınladığı el ilanında, İngiltere’de kahveyi halka açık olarak satan ilk kişi olduğunu iddia eder. Bu metin, kahvenin o bölgeye ne kadar yabancı olduğunu gösterdiği gibi, kahve hakkında mübalağalı iddialarda da bulunmaktadır. Mesela, kahvenin, sıklıkla içildiği Türkiye’de gözlendiği kadarıyla, göz ve baş ağrısına, öksürüğe, sindirime, susuzluğa, gut hastalığına ve iskorbüt hastalığına karşı etkili olduğu ve içenlerin cildinin berrak ve temiz olduğu iddia edilir. Ayrıca, insanlar kahvenin etkilerine karşı da uyarılmaya çalışılır: “[Kahve] Uyuşukluğu önleyecektir. Eğer ihtiyacınız varsa sizi işlerinizi yapmanız için zinde tutar. Bu sebeple, eğer ki uyanık olmaya niyetli değilseniz akşam yemeğinden sonra içemezsiniz, çünkü üç veya dört saat uykuya engel olur” (Rosée, 1652; Standage, 2005: 106; Pendergrast, 2010: 53-4).

Kahvehaneler, Batı Avrupa’da ve Osmanlı İmparatorluğu’nda kahve içilen bir yerden fazlası olmaları açısından bulundukları toplumu benzer şekillerde etkilemişlerdi (Çaykent& Gürses, 2017). İlerleyen yıllarda Rosée’nin ülke dışına çıkmaya zorlanmasına ve kahvehaneler dahil pek çok yapıyı hasara uğratan yangınlara rağmen kahvehanelerin sayısı giderek arttı. Ancak, bir Doğu imajıyla İngiltere’ye gelen kahve, Rosée’nin zamanlarından beri şüpheyle karşılandı ve insanlar çeşitli sebeplerle kahveye aleyhtarlık geliştirmeye devam ettiler (Standage, 2005: 105). Tüm bunlara rağmen yüzyılın sonunda kahve Avrupa’daki ülkelere yayılmayı ve çeşitli sosyal statülerden insanların beğenisini kazanmayı başardı. Tom Standage’nin cümlesiyle (2005: 107) “Arap içkisi Avrupa’yı fethetmişti”. Pasqua Rosée’nin kahvehanesi ise, geçirdiği çeşitli tadilatlardan sonra önce bir kahve evi, sonra da şarap evi olarak içecek servisine devam etti.

Büşra Eser – Kadir Has Üniversitesi İletişim Bilimleri programında doktora öğrencisi. Yeme içme sosyolojisi üzerine çalışıyor. İstanbul’daki nitelikli kahve evlerinin oluşturduğu topluluklara odaklanan bir yüksek lisans tezi yazdı.

Kaynakça

Atlas Obscura. t.y. “London’s Original and All-Inspiring Coffee House”. Erişim 5 Kasım 2021 https://www.atlasobscura.com/places/londons-original-all-inspiring-coffee-house

Çaykent, Özlem ve Gürses, Derya. 2017. “Coffeehouse sociability: Themes, problems and directions.” Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 49 (49), 203-229.

Oxford Dictionary of National Biography, Brian Cowan, Oxford, 2017.

Pendergrast, Mark. 2010. Uncommon Grounds: the History of Coffee and How It Transformed Our World. New York: Basic Books.

Rosée, Pasqua. 1652. The Vertue Of Coffee Drinking. Oxford.

Standage, Tom. 2005. A History of the World in Six Glasses. New York: Walker & Co.

Görseller

“Here stood the first London Coffee House at the sign of Pasqua Rosee’s Head 1652” by nick.harrisonfli is licensed under CC BY-NC-SA 2.0

“A Melbourne coffee-stall.” by State Library Victoria Collections is licensed under CC BY-NC 2.0

“‘Coffee stall—Early morning’ from *London: A Pilgrimage* (1872)” by Sarah Ross photography is licensed under CC BY-NC 2.0

“Here stood the first London Coffee House at the sign of Pasqua Rosee’s Head 1652” by nick.harrisonfli is licensed under CC BY-NC-SA 2.0